کاسبان تحریم و شرکای شرقی | وقتی روسیه و چین از فقر ایرانیان سود میبرند
رویداد ۲۴| اظهارات صریح عباس آخوندی، وزیر پیشین راه و شهرسازی، درباره نقش «باندهای مافیایی متصل به چین و روسیه» در اقتصاد تحریمی ایران، بار دیگر یکی از حساسترین تابوهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی را شکسته است. آخوندی گفته است *کاسبان تحریم حدود ۲۵ درصد از ۱۴۰ میلیارد دلار تجارت سالانه ایران را میبلعند؛ رقمی تکاندهنده که مستقیماً پای شرکای شرقی ایران را به میان میکشد.
این سخنان، اگرچه با واکنش سرد یا سکوت جریان اصولگرا مواجه شد، اما در خلأ مطرح نشده است. طی سالهای گذشته، چهرههای سیاسی متعددی ــ از اصلاحطلب تا اصولگرای میانهرو ــ بهصراحت یا تلویح از این گفتهاند که روسیه و چین الزاماً ذینفع رفع تحریمهای ایران نیستند
حسن روحانی، رئیسجمهور پیشین، در سالهای پایانی دولتش بارها تأکید کرد که نباید تصور کرد همه کشورهایی که با ایران رابطه دارند، خواهان عادیشدن شرایط ایران در اقتصاد جهانی هستند. او در یکی از سخنرانیهایش گفت:
این سخن بهسرعت با تفسیرهایی درباره رقابت روسیه با ایران در بازار انرژی همراه شد؛ تفسیری که رسانههای اصولگرا آن را «بزرگنمایی» خواندند، اما هرگز بهطور جدی رد نکردند.
ظریف و فایل صوتی: روسیه از احیای برجام خوشحال نبود
بحث نقش روسیه، با انتشار فایل صوتی محمدجواد ظریف وارد مرحله تازهای شد. وزیر خارجه پیشین در آن فایل گفت که روسیه علاقهای به احیای کامل برجام نداشت و از تشدید تنش میان ایران و غرب متضرر نمیشد. ظریف بعدها نیز در گفتوگوهایی تأکید کرد که برخی قدرتها ترجیح میدهند ایران در وضعیت نیمهتحریمی باقی بماند.
واکنش اصولگرایان به این سخنان، تند و بیسابقه بود. ظریف به «ضربهزدن به محور شرق» و «تکرار روایت غربی» متهم شد؛ گویی انتقاد از روسیه به خط قرمز سیاسی تبدیل شده است.
لاریجانی، ترکان و سریعالقلم: شرق هم منافع خودش را دارد
علی لاریجانی نیز در دوران ریاست مجلس گفته بود که روابط با شرق نباید بر پایه اعتماد ایدئولوژیک، بلکه باید مبتنی بر محاسبه منافع ملی باشد. او هشدار داده بود که هیچ کشوری، حتی شرکای غیرغربی، منافع ایران را بر منافع خود ترجیح نمیدهد.
اکبر ترکان، مشاور ارشد روحانی، صریحتر گفته بود که *برخی کشورها از انزوای اقتصادی ایران سود میبرند، چون میتوانند قراردادهای نابرابر تحمیل کنند.
محمود سریعالقلم، استاد روابط بینالملل، نیز بارها تأکید کرده که روسیه به دنبال ایرانی قوی، نرمال و یکپارچه در اقتصاد جهانی نیست* و ترجیح میدهد تهران وابسته و نیازمند باقی بماند.
با وجود این اظهارات، بخش مهمی از جریان اصولگرا هرگونه نقد روسیه و چین را برنمیتابد. ماجرای حملات گسترده به ظریف و روحانی نشان داد که سیاست «نگاه به شرق» عملاً به یک «دکترین غیرقابل نقد» تبدیل شده است.
در این چارچوب، سخنان عباس آخوندی اهمیت دوچندان پیدا میکند؛ چون او نه از زاویه دیپلماسی، بلکه از منظر اقتصاد سیاسی تحریم سخن میگوید و مستقیماً از «مافیا» و «سودبری سازمانیافته» حرف میزند.
روسیه چگونه از تحریم ایران سود میبرد؟
تحلیل نقش روسیه در تحریمهای ایران، نیازمند نگاه توطئهمحور نیست؛ **منطق منافع ملی کافی است**. روسیه یکی از بزرگترین صادرکنندگان انرژی جهان است و ایرانِ بدون تحریم، رقیبی جدی برای آن محسوب میشود. تحریم ایران در عمل یعنی حذف یک رقیب بزرگ از بازار نفت و گاز، افزایش قدرت چانهزنی روسیه در قراردادهای انرژی و تبدیل ایران به مشتری وابسته در حوزه نظامی و هستهای.
علاوه بر این، تحریمها فضای طلایی برای واسطهگری، تخفیفهای اجباری و قراردادهای غیرشفاف ایجاد کردهاند؛ همان فضایی که آخوندی از آن بهعنوان زیستبوم «کاسبان تحریم» یاد میکند.
روسیه و چین؛ برنده خاموش تحریم
چین نیز در غیاب شرکتهای غربی، به بازیگر مسلط اقتصاد ایران تبدیل شده است؛ از خرید نفت ارزان گرفته تا پروژههای زیرساختی و بازار کالاهای مصرفی. بسیاری از منتقدان میگویند عدم توازن در روابط ایران و چین، محصول مستقیم تحریمهاست؛ تحریمهایی که دست ایران را در مذاکره بسته است.
اظهارات عباس آخوندی را باید هشدار درباره یک تابوی خطرناک دانست: اینکه تحریمها فقط دشمن خارجی ندارند، بلکه دوستان پرهزینه هم دارند. تا زمانی که نقد روسیه و چین در فضای سیاسی ایران ممنوع یا پرهزینه باشد، چرخه تحریم، فساد و وابستگی ادامه خواهد داشت.
پرسش اصلی همچنان باقی است:آیا منافع ملی ایران مهمتر است، یا حفظ روایت بیهزینه از شرکای شرقی؟
به گفته ظریف بیش از پانصد میلیارد دلار هزینه برنامه هستهای ایران شده است،این پول کلان عمدتا به جیب روسها رفته و خروجی آنهم توسط آمریکا و اسراییل یا نابود شده یا لطمه فراوان دیده است. 
